Merhaba arkadaşlar uzun bir aradan sonra yeni bir etimoloji yazısıyla tekrar beraberiz. Sizlere son günlerde Instagram’da ve Twitter’da sıkça karşılaştığım -muhtemelen sizin de karşılaştığınız- bir etimoloji hikayesinden bahsetmek istiyorum. Argoda polislere neden aynasız denir?
İlk önce sosyal medyada görmüş olduğumuz hikâyeden bahsedelim. 1970’li yıllarda Renault marka arabalar piyasaya en başta sağ aynasız olarak çıkıyormuş. Arabayı alan kişi de ilk iş olarak kendi cebinden arabanın sağ aynasını taktırıyormuş. Polis arabalarına kimse kendi cebinden ayna taktırmadığı için sivil polis arabaları hemen kendi belli ediyormuş. Bu yüzden polislerin adı argoda ‘Aynasız’ olarak kalmış. İnternette sıkça karşılaştığımız ve ilk nereden çıktığı belli olmayan bu bilgi de günümüzde artık normal karşılamaya başladığımız diğer yanlış bilgiler gibi hızlıca yayıldı.
Bu konudaki diğer bir hikâye ise polislerin bıyık bırakmaları yasak olduğu için ayna ve tarak taşımadıkları yönünde. Oysa, polislerin bıyık bırakmaları ancak 1980’den sonra yasaklanmıştı. Oysaki Osman Cemal Gürsel 1932’de ‘Argo Lügati’ adlı eserinde ‘aynasız’ için ‘polis’ tanımını yapıyor. Bunun yanında Ahmet Rasim 1899 yılında ‘Şehir Mektupları’ adlı eserinde polis memuru için aynasız tanımını kullanıyor. Eğer Osman Cemal Gürsel ve Ahmet Rasim Reno’ların sağ aynasız üretileceğini tahmin etmediyse karşılaştığımız bu iki bilgi de yanlış.
Peki Neden Polislere Aynasız Deniliyor?
Ufak birkaç araştırma sonrası bana en mantıklı ve doğru gelen hikâyeyi sizlerle paylaşmak isterim. 18.-19. yüzyıllarda ortaya çıkan giyimleri Cezayir korsanlarına benzediği için ‘Cezayiri’ de denilen, genellikle ‘bitirim’ ya da ‘kabadayı’ olarak anılan kişileri betimlemek için kullanılan bir kavram ‘aynasız’ yani ‘yaramaz, kirli, pis’. Daha sonra, özellikle Osmanlı’nın son zamanlarında en ufak bir şüphede, çoğunlukla da masum kişilerin bile karakola işleri düştüğünde, önce dayak yiyip sonra dertlerinin dinlenmesinden ötürü, halk arasında polisleri tanımlamak için ‘aynasız’ ifadesi kullanılmaya başlamış ve bu ifade cumhuriyet dönemine de taşınmıştır. Yani polislerin haydutlara benzetilmesinden dolayı haydutların pis ve kirli oluşlarıyla bağdaştırılması sonucu polislere ‘aynasız’ denilmeye başlanmıştır.
Tabii ki bu bilgi için kesin olarak doğrudur diyemem ama bana göre bu hikaye diğer iki hikayeye nazaran kronolojik olarak daha tutarlı ve akla daha mantıklı gelen bir hikaye.