Etimolojiyle ilgili ilk yazımızı sürekli bir merak konusu olmuş ve son günlerde de sık bir şekilde değişik cevaplara maruz kaldığımız kahverengi üzerine yazalım. ‘Kahve bilinmeden önce kahverengine ne deniyordu?’ sorusu mutlaka aklımıza gelmiş soruların başında yer alıyor. Bunun için ilk olarak kahvenin tarihiyle başlayalım konumuza. ‘’Kahve’’ sözcüğü tüm dillere Arapçadan yayılmıştır. 16. yüzyılın başlarında İstanbul’da görülen kahveyle birlikte kahverengi de dilimize yer edinmeye başlamıştır. Peki kahve bilinmeden önce kahverengine ne deniyordu?
‘’Boz’’ sözcüğü, bakıldığında ‘toprak rengi, kül rengi, sürülmemiş toprak’ anlamlarına gelmektedir. Kahverengi henüz bilinmezken kahverengi at, kurt gibi hayvanlara ve bu renkteki çeşitli nesnelere ‘boz’ sıfatı kullanılıyormuş. Bu sözcüğün dışında aynı anlamda kullanılan ‘yağız’ kelimesi de dilimizde mevcuttur. ‘’Yağız’’ kelimesi ‘’yak-‘’ fiilinden türeyip ‘’esmer, kırmızı ile kara arasındaki renk, kahverengi’’ anlamlarına gelmekte ve yer yer kahverenginin yerine kullanılmaktadır. Bunların dışında bana göre eksik olan ama bazılarının doğru kabul ettiği ‘’kongar’’ kelimesi var. Bu sözcük ‘kestane rengi’ anlamına gelmekle birlikte bugün kullandığımız ‘’kumral’’ kelimesinin de atasıdır.
Yazımızı kahverengiyle ilgili ilginç bir bilgi daha vererek sonlandıralım. Eskiden dilimizde kahverenginin yerine ‘’yak-‘’ kökünden türeyen ‘’yağız’’ kelimesinin kullanıldığı anlatmıştık. Yine İngilizcede var olan ve kahverengi kelimesini karşılayan ‘’brown’’ sözcüğünün de yakmak anlamına gelen ‘’burn’’ kökünden türediğini biliyor muydunuz? Dillerin ve kültürlerin birbirlerinden etkilenmeleri tabi ki de kaçınılmaz bir olaydır fakat aynı/benzer kökten aynı anlama gelen sözcükler türetmek hayranlık uyandıran bir şeydir. Bu soğuk kış günlerinde, kahve içerken tarihini okumak da ayrı keyifli olur. Keyifli kahveler diler, bir sonraki yazıda araştırmamı istediğiniz kelimeleri heyecanla beklerim.
EYÜBOĞLU, İsmet Zeki, 2017, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul, Say Yayınları
PAKSOY, Alp, 2019, Kök Kelimelerin Serüveni, İstanbul, Ötüken Yayınları
ÖLMEZ, Prof. Dr. Mehmet, 2017, Kök Türkçe ve Eski Uygurca Dersleri, İstanbul, Kesit Yayınları
